Αλαλκομενές

Ανασκαφές διενεργεί η Αρχαιολογική Εταιρεία με επικεφαλής τον καθηγητή αρχαιολογίας κ.Σαράντη Συμεώνογλου από το 1984. Σε επιστολή του από το 2001 προς το Υπουργείο Πολιτισμού, στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασσικών αρχαιοτήτων, ο κ. Συμεώνογλου αναφέρει τα εξής:

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το 1984 μέχρι το 1995 δείχνουν καθαρά ότι στην θέση που λέγεται σήμερα Πίσω Αετός υπήρξε σημαντικός οικισμός εκτάσεως 400 περίπου στρεμμάτων. Ο χώρος αυτός περιλαμβάνει 1). την κυρίως πόλη η οποία καταλαμβάνει το διάσελο που σχηματίζεται μεταξύ του όρους Πεταλέϊκο της Ν Ιθάκης και το λόφο Αετός, βρίσκεται δηλαδή στον αυχένα του ισθμού που συνδέει το βόρειο με το νότιο τμήμα του νησιού. 2). την ακρόπολη που υπάρχει στον λόφο του Αετού και 3). το κυρίως νεκροταφείο που εκτείνεται ΒΑ της πόλεως. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω τη σημασία του οικισμού με τα στοιχεία που θα εκθέσω εδώ συνοπτικά.

Αν υπάρχει αμφιβολία, το ότι βρισκόμαστε στην αρχαία Ιθάκη βγαίνει από αρχαιολογικά και χαρακτηριστικά στοιχεία (όπως π.χ. την ανεύρεση 19 σπάνιων νομισμάτων ντόπιας κυκλοφορίας τα οποία παριστάνουν τον Οδυσσέα) και το ότι ο αρχαιολογικός μας χώρος συνδέεται με τον δήμο αρχαίας Ιθάκης βγαίνει από το ψήφισμα του δήμου του 207 π.Χ. που βρέθηκε στην επί του Μαιάνδρου Μαγνησία όπου αναφέρεται το σπάνιο όνομα Πραύλος (O.Kern, Die Inschriften von Magnesia, Βερολίνο 1900, απ.35 σελ.25-26) επιτύμβια στήλη του ιερέως Πραύλου της ίδιας εποχής και μάλλον του ιδίου προσώπου βρέθηκε στις ανασκαφές μας του 1990.

Κατοίκηση του χώρου αρχίζει γύρω στα 1400 π.Χ. και διαρκεί χωρίς διακοπή μέχρι τον 1οαι.π.Χ. όταν η πόλη μεταφέρθηκε στο Βαθύ. Ήδη από τον πρώτο αιώνα χρήσης έχει βρεθεί στον περιορισμένο επίπεδο χώρο του διάσελου ένα μεγάλο και σημαντικό κτίριο το οποίο έχει αποκαλυφθεί κατά το ένα τρίτον. Πρόκειται για οικοδόμημα κυκλώπειας κατασκευής που μοιάζει σε κάτοψη με θολωτό τάφο εκτός του ότι ο δρόμος και ο θόλος σχηματίζουν ενιαίο χώρο. Το κτίριο ήταν βυθισμένο 5μ.και αρχικά ο θόλος προεξείχε από την επιφάνεια κατά 8μ.περίπου. Πρόκειται μάλλον για πρότυπο υδρευτικό έργο που χρησιμοποιήθηκε για μία χιλιετηρίδα. Αν ο Όμηρος έχει ιστορική βάση, το κτίριο πρέπει να ταυτιστεί με την τυκτή κρήνη. Το κτίριο αυτό έγινε κέντρο θρησκευτικής λατρείας. Τουλάχιστο τρία άλλα κτίρια προστέθηκαν κατά την διάρκεια των σκοτεινών χρόνων όταν όλος ο επίπεδος χώρος του διάσελου έγινε ένα μεγάλο ιερό. Η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή έσκαψε στην δεκαετία του 1930 προς Ν της τυκτής κρήνης με πολλά και ενδιαφέροντα ευρήματα που βρίσκονται στο μουσείο του Βαθέως. Είναι πολύ πιθανό ότι ο ΄Ομηρος αναφέρεται στο ιερό σαν σκιερών άλσος Απόλλωνος.

Δεύτερο μυκηναϊκό κτίριο βρέθηκε σς απόσταση 30μ. προς Δ του ιερού. Δυστυχώς λόγω κακίστης διατήρησης η ερμηνεία του παραμένει αινιγματική. Φαίνεται όμως ότι το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε συνεχώς και ότι στην τελευταία φάση του ήταν ένα ιερό. Εδώ θα πρέπει να εξηγήσω ότι το νησί υπέστη μία πολλή μεγάλη καταστροφή στο γνωστό σεισμό του 373 π.Χ. Έχουμε ήδη διαπιστώσει ότι πολλά δημόσια και καλοχτισμένα κτίρια, που θα έπρεπε να είχαν διατηρηθεί έστω σαν ερείπια ή και να στέκονται μέχρι σήμερα, κατέρρευσαν μέχρι τις κατώτερες στρώσεις των θεμελίων τους. Στην προκειμένη περίπτωση του δεύτερου μυκηναϊκού κτιρίου, λείπει όχι μόνο το οικοδόμημα κατά 90% αλλά και σχεδόν ολόκληρη η πλαγιά του ισοπεδωμένου λόφου όπου είχε ανεγερθεί. Ακόμα πιο δραματική είναι η καταστροφή στο Σπήλαιο των Νυμφών όπου σταλακτίτες εκατομμυρίων χρόνων έπεσαν και γέμισαν χώρο βάθους 20μ. περίπου. Σε αυτή την θεομηνία αποδίδω το γεγονός ότι τόσοι αρχαιολόγοι που πέρασαν από το νησί επί διακόσια τώρα χρόνια δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν ούτε ένα συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό στοιχείο του οικισμού. ΄Εχω και εγώ αντιμετωπίσει τεράστιες δυσκολίες ανασκαφής και ερμηνείας που οφείλονται κυρίως στην ίδια θεομηνία.

Παρ όλες τις δυσκολίες, έχουμε ήδη εντοπίσει δύο ναούς της πρωτογεωμετρικής εποχής, ένα της γεωμετρικής, ένα της αρχαϊκής, δύο της κλασσικής και ένα της ελληνιστικής. Από δημόσια κτίρια, εκτός των δύο μυκηναϊκών, υπάρχουν προς το παρόν ένα αρχαϊκό, δύο κλασσικά και ένα ελληνιστικό. Πληθώρα κτιρίων υπάρχει εξάλλου στον λόφο του Αετού όπου έχουμε εντοπίσει τρία διαδοχικά τείχη, τρεις πύργους, τέσσερις δεξαμενές, δύο δρόμους και πολλά σπίτια. ΄Ολα αυτά κλασσικής και ελληνιστικής εποχής. Ο λόφος αυτός αντιστοιχεί με τις αρχαίες Αλαλκομενές ενώ η κυρίως πόλη-όπως αποδείχνει το ψήφισμα Μαγνησίας διατήρησε την ονομασία Ιθάκη. Σε αεροφωτογραφίες που κάναμε το 1986, εντοπίσαμε το αρχαιότερο νεκροταφείο της πόλεως. Η υποψία μου ότι μερικοί κύκλοι που φαίνονται καθαρά ανήκουν σε τάφους, επιβεβαιώθηκε σε μεγάλο βαθμό με έρευνα υπεδάφους που έγινε το 1999. Είμαι βέβαιος ότι οι μεγάλοι τάφοι κατέρρευσαν κατά την μεγάλη θεομηνία, αλλά ότι από άποψη ευρημάτων παραμένουν όπως ήταν το 373 π.Χ. Το ίδιο πιστεύω και για το Σπήλαιο των Νυμφών.

Τα στοιχεία αυτά έχουν δημοσιευτεί πιο διεξοδικά στο ΄Εργον και τα Πρακτικά και θα παρουσιαστούν με περισσότερες λεπτομέρειες σε προσεχή έργα. ΄Ενα τόμο εισαγωγικό του θέματος της Ιθάκης ετοιμάζω τώρα. ΄Ενας άλλος τόμος πάνω στην κεραμική και το μεγάλο ιερό της πόλεως συμπληρώθηκε από την Νάνσυ Συμεώνογλου σε διδακτορική διατριβή. Ένα γενικό τόμο των προκριματικών ανασκαφών μας επιμελείται η αρχαιολόγος Αλίκη Σαμαρά. Η δημοσίευση του Σπηλαίου των Νυμφών θα ετοιμαστεί αμέσως μετά την ολοκλήρωση των ερευνών.

Με βάση των στοιχείων αυτών προτείνω την απελευθέρωση 250 στρεμμάτων της αρχαίας πόλεως και την άμεση έναρξη συστηματικών ανασκαφών με αντικειμενικό σκοπό να δημιουργηθεί ένας νέος επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος σε σύντομο χρονικό διάστημα. Τη χρηματοδότηση του έργου έχει αναλάβει εξ ολοκλήρου το ίδρυμα The Packard Humanities Institute, το οποίο διευθύνει ο φιλέλλην και αρχαιολόγος Dr.David Packard (Ph.D.,Harvard 1974, με θέμα την γραμμική Α). Πιο συγκεκριμένα, θα υποβάλλω στην ΣΤ Εφορεία Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων τοπογραφικό χάρτη και κατάλογο των 208 ιδιοκτησιών που πρόκειται να αγοραστούν προς όφελος του ελληνικού δημοσίου με διατήρηση μόνο εκ μέρους μου και της εν Αθήναις ΄Αρχαιολογικής ΄Εταιρείας των δικαιωμάτων ανασκαφής και επιστημονικής μελέτης των ευρημάτων. Την πρώτη αυτή επαφή με το ΥΠΠΟ θα ακολουθήσουν άλλες που θα ετοιμαστούν από νομικούς συμβούλους σε συνεργασία με ντόπιους παράγοντες και την ΣΤ Εφορεία. ΄Ηδη όμως είναι ανάγκη και προτείνω στο ΥΠΠΟ να δεσμευτεί ο αρχαιολογικός χώρος από κάθε είδους εκσκαφική και οικοδομική εργασία ακόμα και έξω από την υπό απαλλοτρίωση περιοχή έστω και για μία πενταετία. Το ψήφισμα του δήμου αρχαίας Ιθάκης που βρέθηκε στην Μαγνησία αναφέρεται στην ύπαρξη αγώνων και επομένως το ενδεχόμενο της ύπαρξης θεάτρου, σταδίου και άλλων εγκαταστάσεων που χρειάζεται ακόμα να εντοπιστούν”

Ο διευθυντής της ανασκαφής Σαράντης Συμεώνογλου.

Πηγή: www.ithacanews.gr