EnglishΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Θ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΝΕΙ
«ΝΑΙ, ΒΡΗΚΑΜΕ ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον ΚΩΣΤΑ ΑΓΟΡΗ
• Δεκαέξι ολόκληρα χρόνια ανασκαφικών ερευνών χρειάστηκε η αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στην Ιθάκη, μέχρις ότου οι επικεφαλής της, διακεκριμένοι αρχαιολόγοι και καθηγητές Προϊστορικής Αρχαιολογίας Θανάσης Παπαδόπουλος και Λίτσα Κοντορλή, εκδώσουν την πρόσφατη ανακοίνωση για την ανακάλυψη του ανακτόρου του μυθικού Οδυσσέα που έκανε κυριολεκτικά τον γύρο του κόσμου!
Στις δυσκολίες που αντιμετώπισε η πολύχρονη αυτή έρευνα, εκτός του ότι η ίδια έχει ως αντικείμενό της κτίσματα του 13ου π.χ. αιώνα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την σημερινή κατάστασή τους, περιλαμβάνονται επίσης η κατά καιρούς έλλειψη των απαραίτητων κονδυλίων για την συνέχισή της και η γραφειοκρατία που δημιούργησε στην όλη διαδικασία καθυστερήσεις και εμπόδια ανάλογα με αυτά τα οποία αντιμετώπισε και ο… Οδυσσέας στο ταξίδι της επιστροφής του από την Τροία!
Εξαίρεση όλο αυτό το διάστημα αποτέλεσε, όπως αναφέρει σε αποκλειστική συνέντευξή του «ο καθηγητής Αρχαιολογίας και από τους σημαντικότερους ερευνητές του Προϊστορικού πολιτισμού της χώρας μας κ. Θανάσης Παπαδόπουλος, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το οποίο στάθηκε πάντοτε αρωγός στην ανασκαφή της Ιθάκης.
Ο κ. Παπαδόπουλος στην αποκαλυπτική συνέντευξή του που ακολουθεί, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι το κτίσμα που έχει αποκαλυφθεί στην λεγόμενη «Σχολή Ομήρου» είναι το ανάκτορο του μυθικού βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα, στα προβλήματα που αντιμετώπισε και συνεχίζει να βρίσκει διαρκώς μπροστά της η έρευνα της ομάδας του, ενώ παράλληλα τονίζει για άλλη μία φορά την ανάγκη προστασίας και ανάδειξης της ανασκαφής που σήμερα είναι κυριολεκτικά στο έλεος αρχαιοκαπήλων.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
• Πόσο σημαντική είναι η ανακάλυψη του ανακτόρου του μυθικού Οδυσσέα;
– Εμείς θεωρούμε ότι είναι πολύ σημαντική ανακάλυψη, διότι πρόκειται για το ομηρικό κέντρο του ήρωα της Ιθάκης, του Οδυσσέα. Το πόσο σημαντική είναι αυτή η ανακάλυψη θα το κρίνει και η επιστημονική κοινότητα και οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται, που έχουν κλασική παιδεία κι έχουν γνωρίσει τα Έπη του Ομήρου.
• Διατυπώσατε με προσεκτική γλώσσα την πρόσφατη ανακοίνωση για το ανάκτορο, διατηρώντας ως επιστήμονας και μία επιφύλαξη…
– Aκριβώς γιατί έτσι επιβάλλεται από την επιστημονική δεοντολογία. Δεν έχουμε το… αλάθητο του Πάπα, δεν δογματίζουμε. Έχουμε όμως αρκετά στοιχεία με βάση τα οποία διατυπώνουμε αυτή την υπόθεση. Ταιριάζουν πολλά πράγματα. Τα ευρήματά μας χρονολογούνται στην εποχή που πρέπει να έζησε ο ήρωας της Ιθάκης, περίπου στον 13ο π.χ. αιώνα και λέμε αυτό που προκύπτει και πιστεύουμε.
• Θα πιστοποιηθεί κάποια στιγμή με απόλυτη σιγουριά ότι αυτό που βρήκατε είναι όντως το ανάκτορο του Οδυσσέα;
– Αυτό είναι πια πιστοποιημένο. Εκτός κι αν βρεθεί κάπου αλλού το ανάκτορο και μας πουν ότι έχει όλα τα στοιχεία τα οποία το συνδέουν με τον Οδυσσέα, γεγονός που είναι μάλλον απίθανο. Και σε μια τέτοια περίπτωση όμως, αν ένα ανάκτορο Μυκηναϊκό βρεθεί δηλαδή σε κάποιο άλλο μέρος της Ιθάκης ή στην Κεφαλονιά, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την πιθανότητα ο βασιλιάς Οδυσσέας να είχε δύο ανάκτορα. Γιατί δεν θα μπορούσε ας πούμε, να έχει ένα στο Βορρά κι ένα στο Νότο του νησιού του, για να ελέγχει καλύτερα την κατάσταση;
Θα σας πως κάτι σχετικό μ’ αυτό. Στην Αργολίδα και σε μικρή απόσταση μεταξύ τους έχουμε τρεις Μυκηναϊκές ακροπόλεις και λέγεται τώρα τελευταία ότι υπάρχει και μία άλλη στο Άργος. Μέσα σε μία περιοχή υπάρχουν λοιπόν τέσσερα ανάκτορα. Εμείς δεν είμαστε περιχαρακωμένοι και δεν λέμε ότι μόνο εκεί υπάρχει ανάκτορο, αλλά προς το παρόν μόνο εκεί βρέθηκε. Αν γίνουν στο μέλλον ανασκαφές αλλού και βρεθεί κάτι, τότε θα το συζητήσουμε.
• Υπήρξαν κατά καιρούς ξένοι αρχαιολόγοι που υποστήριξαν ότι το ανάκτορο του Οδυσσέα μπορεί να είναι και αλλού, εκτός Ιθάκης, όπως στην Λευκάδα.
– O καθένας μπορεί να κάνει την δική του εκτίμηση. Όμως να σας υπενθυμίσω ότι έχουν γραφτεί πολύ αρνητικές κριτικές για τέτοιο είδους υποθέσεις.
• Από τα μέχρι στιγμής ευρήματα ποιο είναι το πιο σημαντικό που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι αυτό που βρέθηκε είναι το παλάτι του Οδυσσέα;
– Πρώτα απ’ όλα τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Είναι διευθετημένα σε δύο άνδηρα (επίπεδα), ένα πάνω κι ένα κάτω, κατά το πρότυπο των Μυκηναϊκών ανακτόρων, γεγονός που συμφωνεί και με τις περιγραφές του Ομήρου που έγραφε ότι το προσωπικό του ανακτόρου του Οδυσσέα ανεβοκατέβαινε διαρκώς τα σκαλοπάτια. Αυτά τα επίπεδα επικοινωνούν με κλιμακοστάσια τα οποία πράγματι υπάρχουν στην «Σχολή του Ομήρου». Υπάρχει μία υψομετρική διαφορά 11 μέτρων από το ένα επίπεδο στο άλλο και αυτά επικοινωνούν μέσω δύο κλιμακοστασίων που είναι λαξευμένα στον βράχο. Επίσης στο κάτω άνδηρο υπάρχει ένα μεγάλο ορθογώνιο τριμερές κτίριο, με τρία δωμάτια, δηλαδή την αίθουσα, τον πρόδομο και τον δόμο, όμοια σε διαστάσεις και σχήμα με τα μέγαρα που έχουμε από τα ανάκτορα των Μυκηνών, της Τίρυνθας και της Πύλου. Παράλληλα, στο άνω επίπεδο έχουμε ένα δωμάτιο λουτρού κι ένα δωμάτιο εργαστηρίου μεταλλοτεχνίας, τα οποία ταιριάζουν σε ένα ανακτορικό συγκρότημα.
Ακόμα πιο ισχυρό στοιχείο αποτελεί μία υπόγεια τεχνητή κρήνη (πηγή),. Γι’ αυτήν εμείς φέραμε έναν κορυφαίο σ’ όλο τον κόσμο καθηγητή για τα αρχαία υδραυλικά έργα του Πανεπιστημίου του Μονάχου, ο οποίος πιστοποίησε ότι η κρήνη είναι του 13ου αιώνα, χωρίς επ’ ουδενί να τον έχουμε προϊδεάσει. Μάλιστα, δημοσίευσε το συμπέρασμά του σε διεθνές συνέδριο.
Έχουμε επίσης βουκράνια και πινακίδες από ένα ταφικό μνημείο ή δεξαμενή ανατολικά της υπόγειας κρήνης. Έχουμε και κινητά ευρήματα, Μυκηναϊκή κεραμική, που είναι λίγα όμως, καθώς ο συγκεκριμένος χώρος κατοικήθηκε λόγω της στρατηγικής του θέσης από τα προϊστορικά μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια.
• Υπήρξε και νεότερος οικισμός στο σημείο αυτό;
– Ο χώρος όπου βρέθηκε το κτιριακό συγκρότημα με τα δύο επίπεδα κατοικήθηκε συνέχεια και σε αυτό το γεγονός οφείλεται το ότι δεν έχουμε πολλά προϊστορικά ευρήματα, γιατί οι επόμενοι που έρχονταν καθάριζαν κι έπαιρναν ό,τι πολύτιμο προϋπήρχε. Το ίδιο πρέπει να σας πω ότι συνέβη και στις Μυκήνες. Τα Μυκηναϊκά κτίσματα βρέθηκαν αφού καθαρίστηκαν από πάνω τα Ελληνιστικά. Το ίδιο έγινε και στην Τίρυνθα.
Πιστεύουμε λοιπόν ότι το τριμερές αυτό μέγαρο, το οποίο ταιριάζει με τα γνωστά μας άλλα παλάτια, με τα εργαστήρια, την υπόγεια κρήνη του, τις πινακίδες γραμμικής γραφής, την κεραμική και τα άλλα κινητά ευρήματα, όλα αυτά συνθέτουν μία πάρα πολύ ισχυρή βάση για να υποστηριχτεί ότι όλο αυτό το συγκρότημα, περιτειχισμένο μάλιστα και με Κυκλώπεια τείχη, δεν θα μπορούσε να ανήκει σε κάποιον άλλο πλην του Οδυσσέα. Αφήνουμε βέβαια μία μικρή επιφύλαξη, γιατί δεν βρέθηκαν πινακίδες που να γράφουν το όνομα του βασιλέως, όμως τέτοιες πινακίδες δεν βρέθηκαν ούτε στις Μυκήνες, ούτε στην Τίρυνθα, ούτε στην Πύλο.
• Ποιες είναι πλέον οι άμεσες προτεραιότητές σας; Θα συνεχίσετε την ανασκαφή;
– Καταρχήν έχουμε άμεση ανάγκη να περιφραχθεί και να προστατευθεί ο χώρος. Σήμερα ο οποιοσδήποτε μπορεί να μπει μέσα σ’ αυτόν. Κατά καιρούς είχαμε και επεμβάσεις όταν κάποιοι το έκαναν αυτό, όμως δεν μπορούσαμε να φράξουμε τον χώρο γιατί ήταν ιδιωτικός. Μόλις πέρυσι έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωσή του, με γενναία χρηματοδότηση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και περιήλθε στο Δημόσιο. Τώρα, μετά την ανακοίνωση, κινδυνεύει ακόμα περισσότερο. Μπορούν ακόμα και να καταστραφούν τα μνημεία.
• Ποιος φορέας είναι αρμόδιος για την προστασία της ανασκαφής;
– Κατεξοχήν το υπουργείο Πολιτισμού, η τοπική Εφορία Αρχαιοτήτων, πάντα όμως σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, υπό την αιγίδα του οποίου γίνεται η ανασκαφή αυτή. Εμείς είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε με οποιαδήποτε αρχή του κράτους, προκειμένου να προστατεύσουμε τα μνημεία.
Σε δεύτερη μοίρα έρχεται η οικονομική ενίσχυση ώστε να συνεχιστεί η ανασκαφή, που είναι επίσης σημαντική ανάγκη, γιατί έχουμε μεγάλη έκταση που ακόμα δεν έχει ερευνηθεί.
• Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στάθηκε αρωγός, όπως είπατε όλα αυτά τα χρόνια στην προσπάθειά σας…
– Συνέχεια! Και κατά καιρούς μας ενίσχυαν και το υπουργείο Πολιτισμού και τοπικοί φορείς, μεταξύ των οποίων ο Σύλλογος των απανταχού Ιθακησίων και ο Σύλλογος Φιλομήρων Ιθάκης, ο Δήμος Ιθάκης, ενώ από πέρυσι μας έδωσε ένα σεβαστό ποσό και η Νομαρχία Ιθάκης. Μάλιστα πέρυσι βραβεύτηκε απ’ αυτήν και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για την προσπάθεια.
• Περιμένετε αντίστοιχη στήριξη και από το νέο Πρύτανη, τον κ. Αλμπάνη, τώρα που αλλάζει η Πρυτανική Αρχή;
– Δεν τον έχουμε γνωρίσει ακόμα, όμως πιστεύω ότι κάποια στιγμή, αν και ο ίδιος βέβαια το θελήσει, θα τον επισκεφθούμε και θα τον ενημερώσουμε για την ανασκαφή.
• Η ανασκαφές στην «Σχολή Ομήρου» πότε θα συνεχιστούν;
– Ακόμα δεν έχουμε πάρει την άδεια από το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ αναμένουμε και τα χρήματα της Νομαρχίας Ιθάκης που, μπορεί να δόθηκαν στο Πανεπιστήμιο, αλλά απαιτείται ολόκληρη γραφειοκρατική διαδικασία ώσπου να φτάσουν στα χέρια μας. Από το Πανεπιστήμιο πήγαν στο υπουργείο Πολιτισμού, για να εγκριθούν, αυτό τα ξανάστειλε στη Νομαρχία για να γίνουν τροποποιήσεις και να του τα ξαναστείλουν και όλος αυτός ο κύκλος κρατάει δύο περίπου χρόνια. Εμείς λοιπόν ακόμα δεν έχουμε πάρει ούτε ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι και να πάρουμε την άδεια, που θα την πάρουμε, δεν θα μπορούμε να συνεχίσουμε την ανασκαφή.
• Στον χώρο της ανασκαφής στην Ιθάκη βρήκατε και κάποια ταφικά μνημεία…
– Βρήκαμε μερικούς Ρωμαϊκούς τάφους. Είναι αυτό που σας είπα νωρίτερα, ότι η περιοχή αυτή κατοικήθηκε διαχρονικά. Η τελευταία περίοδος κατοίκησής της ήταν στα Ρωμαϊκά χρόνια, γι’ αυτό και βρήκαμε κάτι κεραμοσκεπείς τάφους.
• Ίσως αν αυτοί ήταν της Μυκηναϊκής εποχής, να υπήρχε κάποια σύνδεση με τον Οδυσσέα.
– Υπάρχει ένα ταφικό μνημείο, ταφικός περίβολος, όπως τον λέμε εμείς, ο οποίος έχει μία είσοδο με λίθινες παραστάσεις και μέσα υπάρχει ένας κενός κιβωτιόσχημος τάφος, αλλά δεν βρέθηκαν κεραμικά ή άλλα ευρήματα, οπότε λέμε ότι είναι προϊστορικός, όμως δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι γι’ αυτό…
• Ας μιλήσουμε λίγο και για τις δυσκολίες που έχει το «επάγγελμα» του αρχαιολόγου. Για παράδειγμα χρειάστηκαν τόσα χρόνια προσπάθειας και αγώνα από εσάς στην Ιθάκη, προκειμένου να φτάσετε σήμερα στην ανακοίνωση για το ανάκτορο του Οδυσσέα…
– Κάθε επάγγελμα έχει και τα προβλήματά του. Αυτά όμως τα προβλήματα και οι όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζονται όταν αγαπάει κανείς την δουλειά που κάνει. Αυτό έλεγα και στους φοιτητές μου.: «Αν δεν αγαπάτε την δουλειά σας, αν δεν αγαπάτε την επιστήμη σας, δεν πρόκειται να έχετε επιτυχία στην ζωή σας».
Εμείς, ασχολούμαστε με την αρχαιολογία πάνω από 40 χρόνια και εξακολουθούμε, παρά την ηλικία μας, να κάνουμε αυτή την δουλειά, προχωρώντας σήμερα, εκτός της Ιθάκης προγράμματα ανασκαφών σε περιοχές όπως η Αχαΐα αλλά και η Ιορδανία. Σ’ αυτήν την τελευταία χώρα μάλιστα η δική μας είναι η μόνη ελληνική αρχαιολογική αποστολή και είναι σημαντικό ότι το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και η Ελλάδα δίνουν το «παρών» σε τέτοιου είδους ανασκαφές.
Αυτό που θέλω να πω δηλαδή, είναι ότι προβλήματα υπάρχουν αλλά τα πολεμάει κανείς και αυτή είναι και η ικανοποίηση για τους κόπους μας. Αν δεν επιμένεις εξάλλου κι αν κάνεις πίσω στις δυσκολίες δεν προχωράς και αυτός ο κανόνας ισχύει για κάθε επάγγελμα.
• Αυτές τις ημέρες εισάγονται στο Τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας, εδώ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων νέοι φοιτητές. Τι θα λέγατε για όσους έχουν όνειρο να γίνουν αρχαιολόγοι;
– Το πρόβλημα είναι ότι αρκετά από τα παιδιά αυτά που θα τελειώσουν την Αρχαιολογία ή που έχουν ήδη τελειώσει, όπως είναι πολλοί από τους συνεργάτες μου, είναι λαμπρά και αγαπάνε την επιστήμη τους. Δυστυχώς, όμως, παραμένουν άνεργα.
• Η επαγγελματική εξασφάλιση ενός πτυχιούχου αρχαιολόγου δεν είναι λοιπόν εύκολη υπόθεση.
– Αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο θα έπρεπε να έχει μεριμνήσει η Πολιτεία και δεν το λέω επειδή εγώ είμαι αρχαιολόγος. Η Αρχαιολογία μαζί με τον τουρισμό και την ωραία φύση που διαθέτουμε είναι η βαριά «βιομηχανία» της χώρας μας. Αυτά διαθέτουμε, την ωραία θάλασσα, τον ουρανό, τα αρχαία μας και τους ανθρώπους οι οποίοι είναι πρόθυμοι να κάνουν θαύματα όταν υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Γι’ αυτό κι όταν φεύγουν από την χώρα μας και πάνε στο εξωτερικό διαπρέπουν!
Αυτή η μη πρόβλεψη από την Πολιτεία για την επαγγελματική αποκατάσταση των νέων παιδιών είναι ό,τι χειρότερο μπορεί κανείς να φανταστεί. Και επαναλαμβάνω ότι υπάρχουν σήμερα παιδιά που είναι λαμπροί αρχαιολόγοι, ζουν όμως με την αγωνία του αν θα μπορέσουν να επιβιώσουν.
Η ΔΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ
• Έκκληση προς όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, τοπικούς και μη, να στηρίξουν τις ανασκαφές στην Ιθάκη έκαναν σε πρόσφατη δήλωσή τους, κατά την οποία ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του ανακτόρου του Οδυσσέα, οι αρχαιολόγοι καθηγητές Προϊστορικής Αρχαιολογίας Λίτσα Κοντορλή -Παπαδοπούλου (επικεφαλής της ανασκαφής) και Θανάσης Παπαδόπουλος. Αναλυτικά, η δήλωσή της αναφέρει τα εξής:
«Η αποκάλυψη του Οδυσσειακού ανακτόρου είναι αποτέλεσμα της 16ετούς έρευνας και ανασκαφής μιας ομάδας επιστημόνων και συνεργατών, τους οποίους και ευχαριστούμε τον καθένα ξεχωριστά. Τα σημαντικά ευρήματα στην Ιθάκη επιβεβαιώνουν ότι ο πολιτισμός μας αξίζει κάθε ευκαιρία που μπορεί να έχει -ειδικά αυτές τις μέρες που ο τόπος μας πασχίζει για καλά και ελπιδοφόρα νέα. Γι’ αυτό και πρέπει να στηριχθούν τα μνημεία αυτά με τη συνέχιση της ανασκαφής, τη συντήρηση και στέγασή τους, ώστε να παραδοθεί η Σχολή Ομήρου στο ιστορικό νησί της Ιθάκης ως επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος. Οι εμπλεκόμενοι φορείς, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα κοινωφελή ιδρύματα της Χώρας και οι ιδιώτες που ενδιαφέρονται και αγαπούν τον Όμηρο και την πατρίδα του Οδυσσέα, την Ιθάκη, δεν πρέπει να εγκαταλείψουν το ανασκαφικό πρόγραμμα της Ιθάκης».
ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
• Στη θέση Άγιος Αθανάσιος -Σχολή Ομήρου, στις υπώρειες της Εξωγής Βορείου Ιθάκης, όπου ήταν ορατά κτιριακά κατάλοιπα και είχαν γίνει στο παρελθόν αποσπασματικές έρευνες από Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους, εντοπίστηκε και αναγνωρίστηκε η προϊστορική ακρόπολη τειχισμένη με κυκλώπειο τείχος και τέσσερις πύλες.
Στο κάτω άνδηρο του κτιριακού συγκροτήματος εντοπίστηκε τριμερές ορθογώνιο κτίριο-μέγαρο, όμοιο με αντίστοιχα μέγαρα μυκηναϊκών ανακτόρων Μυκηνών, Τίρυνθας και Πύλου.
Στο άνω άνδηρο αποκαλύφθηκαν προϊστορικά κτίρια αποθηκών, λουτρού, εργαστηρίου κατεργασίας μετάλλων, καθώς και βοηθητικά δωμάτια.
Από τα δύο λαξευτά στο βράχο κλιμακοστάσια το μεγάλο δυτικό χωρίζεται με πλατύσκαλα σε δύο τμήματα, μιμούμενο ίσως μινωικά πρότυπα.
Η μυκηναϊκή υπόγεια κρήνη, ανατολικά και σε μικρή απόσταση από το κεντρικό κτιριακό συγκρότημα, διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, είναι χτισμένη με τον γνωστό εκφορικό τρόπο και μοιάζει με αντίστοιχες κρήνες των ακροπόλεων Μυκηνών και Τίρυνθας.
Βορειοανατολικά του μεγάρου υπάρχει μικρός τετράγωνος ταφικός περίβολος, συλημένος. Ανατολικότερα της υπόγειας κρήνης, ερευνήθηκε μεγάλο κυκλοτερές προϊστορικό μνημείο με βαθμιδωτή είσοδο στα ανατολικά, από την επίχωση του οποίου προέρχονται δύο τουλάχιστον βουκράνια, οστά πρωτόγονου βοδιού (bos primigenius), προϊστορική κεραμική και πήλινες ψημένες πινακίδες γραμμικής γραφής.
Πηγή: www.friendsofhomer.gr
